XX ғасырдағы аударманың кейбір теориялары мен үлгілері

Аударманың жағдаяттық (денотативтік) теориясы.

Бұл теория тіларалық өзгерістердің шегінен шығып кетеді және болмысқа деген қатынасты болжайды. Аударманың жағдаяттық теориясы кез келген денотат (зат, сипат, іс-әрекет, яғни қоршаған болмыстың бөлшектері), кез келген жағдаят әртүрлі сипатталуы мүмкіндігіне негізделеді. Сонымен қатар әр тілдің өзінің қалыптасқан сипаттау тәсілдері бар. Осы тәсілдерді мәтіннің жеке бірліктерін өзгерту арқылы емес, сипатталатын денотат, жағдаят арқылы табу қажет.

Жағдаяттық үлгі денотат немесе жағдаятты бастапқы мәтін арқылы және солардың негізінде аударма мәтінін құру арқылы анықтауды болжайды. Осындай жолмен аударманың жағдаяттық теориясы жағдаят пен мағынаны теңдестіре отырып, объективті мәлімет ретінде айтылым мағынасынан оқшауланады. Осы теория шегінде аудармашы екі тілдің теориясы мен практикасын меңгерген жоғары білікті лингвист ретінде әрекет етеді. Аударманың жағдаяттық теориясы, әсіресе В.Г. Гак [1;2] еңбектерінде кең түрде қарастырылады. Аударманың жағдаяттық теориясы барлық артықшылықтарына қарамастан, аударма туралы ғылымның нысаны ретіндегі аударма үдерісінің бөлшектерін ескермейді.

Аударманың трансформациялық теориясы.

Бұл теория аударма үдерісін бастапқы тіл құрылымы бірліктерінің аударма тілі құрылымының бірліктеріне өзгерту ретінде меңгеруге негізделген. Оны Ресейде И.И. Ревзин және В.Ю. Розенцвейг [2], шетелде Ю. Найда [4] жасаған. Бұл теорияның негізінде барлық грамматикалық жағынан дұрыс айтылған сөйлемдер шектеулі жай ядролық құрылымдардан жасалады деген американдық ғалым Н. Хомский [5] грамматикасының қағидалары жатыр. Демек, бұл теория қабылданатын мәтінаралық тілге трансформацияланады (өзгертіледі) деген ережеден шығады.

Осы мәтінді аударма тілінде беру үшін оны тағы да трансформациялау, яғни сол тілдің заңдылықтары бойынша тілдік сөйлеуге айналдыру қажет. Аударманың трансформациялық теориясы аударма үрдісінің тіларалық өзгертулер деп аталатын бөлігін толықтай түсіндіреді.

Аударманың трансформациялық теориясының кемшілігі оның эксперименттік негізінің болмауы, демек, ол аударма туралы ғылымның нысанынан бөлек тұр. Аударманың трансформациялық теориясы Ресейдің жетекші психологтерінің, ең алдымен, Н.И. Жинкин [6] еңбектеріндегі субъективті мағыналық кодты мойындаудан шығады. Басқаша айтқанда, аударманың трансформациялық теориясында аудармашыны әдебиетшіге айналдырып және ондағы шығармашылық бастамаларды мойындайтын таза лингвистикалық ұстанымдардан әдебиет жаққа қарай өту белгіленген.

Аударманың психолингвистикалық теориясы.

Ресей аударматануында Әскери университет ғалымдарының еңбектерінде аударманың псхолингвистикалық теориясы белсенді түрде қалыптасып келеді. Оның зерттеу пәні – аударманың тіларалық коммуникация ретіндегі психологиялық (психолингвистикалық) аспектісі.

Аударма туралы ғылымда осы бағыттың әдістемелік және теориялық негіздерін салған белгілі ғалым А.Ф.Ширяев. Ол аударманың әрекетшілдік қызметін дәлелдейді, яғни аударманы өзіндік мақсаты, пәні, құралдары, жүзеге асыру тәсілдері, нәтижелері, құрылымы бар сөйлеу әрекетінің белгілі мамандырылған түрі ретінде қарастырған.

А.Ф.Ширяев бойынша [7], аударма мақсаты белгілі бір тілде дыбысталған немесе жазылған айтылым түріндегі «өнім» тудыру болып табылады. Әлеуметтік тапсырыс аясында аудармашыға болашақ өнімнің негізгі өлшемдері беріледі. Бұл іс-қызмет нысаны – бастапқы тіл құралдары арқылы берілген әр тілді коммуниканттардың бірінің сөйлеу қызметінің өнімі.

Аудармашылық іс-қызметті жүзеге асыру тәсілдері үш топқа бөлінеді.

Бірінші топ – сөйлеу қызметі өнімдерін адам игілігіне айналдырудың тыңдау және сөйлеу ауқымды тәсілдері. Екінші топ аудармашылық міндеттерді шешу – баламаларды қолдану, нұсқаулық және контекстік сәйкестіктерді анықтау үрдісін қамтиды. Үшінші топ сөйлеу және жазу сияқты аудармашылық іс-қызмет тәсілдерін біріктіреді.

Құрылымдық жағынан аудармашылық іс-қызмет өзара байланысты және өзара шарттастырылған аудармашылық әрекеттер тізбегінен тұрады. Микро-қызмет болып табылатын қызметтік үрдістің минималды бірлігі тұтас іс-қызметтің барлық негізгі сипаттарына ие. Тұтастай аудармашылық іс-қызмет те, сондай-ақ, оған кіретін әрбір аудармашылық әрекет те кез-келген ой-зерделік әрекетке тән үш фазалы құрылымға ие: 1) іс-қызмет немесе әрекет жоспарын жасау фазасы, 2) жасалған жоспарды жүзеге асыру фазасы және 3) алынған нәтижені көзделген мақсатпен салыстыру фазасы. Аудармашылық қызметтің өнімі (нәтижесі) аудармашы жасап шығарған аударма тіліндегі мәтін болып табылады. Аудармашылық қызмет өнімінде бір мезгілде адресат қызметі де, аудармашы қызметі де белгіленеді.

Заңды сәйкестіктер теориясы.

Я.И. Рецкердің теориясы [8] аудармашы жұмысының негізгі әдістерін түсіндіреді. Ол баламалар мағынасының және сөз тіркесінің көлемін меңгеруге ынталандырады; ол контекст мағынасына және бастапқы тіл бірліктеріне сәйкестіктер іздеу барысында аудармашының жүгінетін келешегі неғұрлым жоғары лексикалық трансформацияларына сілтеме береді. Яғни Я.И. Рецкердің теориясының құндылығы да осында. Бірақ Я.И.Рецкердің теориясы барлық аудармашылық үрдісті түсіндірмейді, себебі оның авторы аударма туралы ғылымның бөлімдерін - түпнұсқа мәтіні мен аударма мәтінінің бірліктерін зерттеумен ғана шектеледі. Заңды сәйкестіктер теориясы аударманың жалпы теориясының құрамдас бөлігі ретінде кіреді. Ол тілдерді салыстырмалы түрде зерттеу үшін өте пайдалы болып келеді.

Аударманың ақпараттық теориясы.

Тіларалық коммуникацияның ақпараттық аспектісі атақты ғалым Р.К.Миньяр-Белоручев [9] ұсынған және жасаған аударманың ақпараттық теориясын құрады. Р.К.Миньяр-Белоручевтің түсіндіруінше, аударманың ақпараттық теориясына сәйкес бастапқы тілден аударма тіліне өту ақпараттық деңгейде жүзеге асады. Аударма мақсаты хабарламаны, демек, жеткізілуге арналған ақпаратты немесе ақпарат инвариантын, басқаша айтқанда, берілген қарым-қатынас түріне маңызы бар ақпараттың құрамдас бөліктерін жеткізу болып табылады. Хабарлама құрылымы вариативті және ақпараттың әр түрінен құралады. Бастапқы мәтін трансформация нысаны емес, семантикалық ақпарат пен құрылым туралы ақпаратты тасымалдаушы болып табылады. Сондықтан аударма үдерісінде тіларалық трансформация емес, ақпаратты іздеу мен оны жеткізу маңызды болып табылады. Аударма мәтінінде түпнұсқаның коммуникативтік тапсырысының бір бөлігі ғана сақталады, себебі, басқа да коммуникациядағы сияқты, екі тіл арасындағы коммуникацияда заңдылықтармен қатар орынсыз шығындар да болады.

Аударманың ақпараттық үлгісі қабылдаушының бес деңгейінің ақпараттық қорын ескеруге және түпнұсқаның әртүрлі коммуникативті анықталған құндылықтары: бірегей немесе тірек, қосымша, нақтылайтын, қайталама және нөлдік ақпараттарға негізделген. Ақпараттық теорияға «ақпарат» (белгілі бір білімнің жеткізілу үдерісі), «хабарлама» (жеткізіліп жатқан білімнің мазмұны), «мәтін» (хабарламаға ие кез келген таңбалық құрылым) ұғымдарының нақты жіктелуі тән. Бір мәтін бір, бірнеше хабарлама немесе хабарламаның жартысын беруі мүмкін; бір хабарлама бір, бірнеше мәтіндердің немесе мәтін бөлігінің арқасында берілуі мүмкін; әртүрлі мәтін бір хабарламаға ие болуы мүмкін.

Аударманың ақпараттық теориясындағы бастапқы мәтін аударманың лингвистикалық теориясындағыдай трансформация нысаны ретінде емес, түрлі ақпарат тасымалдаушысы ретінде қарастырылады. Сонда аударма үдерісінің өзі де тіларалық трансформация ретінде емес, ақпаратты жеткізу мен іздеу ретінде түсіндіріледі. Р.К.Миньяр-Белоручев ақпараттың келесі түрлерін ажыратады: фондық ақпарат, шу, семантикалық және жағдаяттық ақпарат, олардың тіркесі айтылымның мағынасы және құрылымы жөнінде ақпарат беріп, коммуникантқа қосымша эстетикалық әсер етеді.

Бірақ бұл аудармашы бастапқы мәтіннің барлық ақпараттық кешенін береді деген сөз емес. Р.К.Миньяр-Белоручев бойынша, аудармада барлық ақпарат емес, жеткізілуге арналған ақпарат, демек, дереккөздің ресми адресатқа жеткізгісі келген ақпараты сақталуы қажет. Осы жеткізілуге арналған ақпаратты ғалым аударма инварианты деп атайды. Аударманың ақпараттық теориясының ең маңызды және нәтижелі ережесі – ол аудармада бір тілден екінші тілге өту ақпараттық деңгейде жүзеге асатындығы. Өкінішке орай, бұл тұжырым қазіргі аударма теориясында және аударманы оқыту әдістемесінде де міндетті деңгейде ассимилияцияланбағандығын айтуға тура келеді.

Баламалық деңгейлері теориясы.

Бұл теория мәтін мазмұнынан ақпарат сипаттамасы бойынша ерекшеленетін бірнеше деңгейлерден тұрады. Ол баламалылық қатынас бастапқы және аударма мәтіндердiң аналогтік мазмұнына сәйкес деңгейлерінің арасында болады. Заңды сәйкестіктер теориясын, семантикалық-семиотикалық үлгіні және жағдаяттық үлгіні аударма туралы ғылыми түсініктердің біртұтас жүйесіне біріктіруге тырысқан В.Н. Комиссаров баламалылық деңгейінің теориясын жасаған болатын. Бұл теория Ресейде және шетел ғалымдары арасында қолдау тапты. Баламалылық деңгейлері теориясының негізінде Л.С. Бархударовтың тұжырымдамасы [10] бойынша, түпнұсқа мен аударма арасындағы мағыналық жақындық ауыспалы шамада болатындығы көрініс тапқан. В.Н.Комиссаров түпнұсқа мәтіндері мен аударма арасындағы баламалылық қатынастардың келесі түрлерін ажыратады:

1. Түпнұсқа мен аударма мазмұнының ең төменгі дәрежесімен сипатталатын қарым-қатынастың мақсаты деңгейіндегі баламалылық.

2. Екі мәтінде де бір мәселе жайында айтылғандықтан, әр тілдегі мәтіндер мазмұнының ортақтығының сәл жоғары деңгейімен сипатталатын жағдаятты сипаттау деңгейіндегі баламалылық.

3. Қарым-қатынас мақсатының ортақтығы мен жағдаяттың ортақтығы ғана емес, сонымен қатар бастапқы мәтіндегі жағдаятты сипаттаған ұғымдар сақталатын жағдаятты сипаттау әдісі деңгейіндегі баламалылық.

4. Жоғарыда аталған жалпы бөліктерге түпнұсқа мен аударманың синтаксистік құрылымдарының инварианттылығы қосылатын сөйлеудің құрылымдық ұйымдасуы деңгейіндегі баламалылық.

5. Түпнұсқа мен аударма арасында болуы мүмкін емес мағыналық ортақтықтың ең төменгі дәрежесі – сөздік таңбалардың семантикасы деңгейіндегі баламалылық [11].

Осындай жолмен В.Н.Комиссаров бастапқы мәтін аударма мәтінге салыстырмалы түрде болатын семантикалық жағдайдың әмбебап теориясын жасап шығарды. Бұл құрамдардың әрқайсысына тән өзінің лексикалық-семантикалық трансформациялары бар. В.Н.Комиссаровтың аудармашылық қызметінде аудармаға тіларалық өзгертулер ретінде жеке лингвистика тұрғысынан қараудың когнитивті әлеуеті қолданылған деп айтуға болады.

Әскери аударма теориясы.

Әскери аударма теориясы Г.М.Стрелковскийдің еңбектерінде [12] толықтай көрініс тапқан. Мұнда ол аударманың функционалды-прагматикалық концепциясының нақты жанрлық манифестациясын білдіреді. Автор әскери аударма теориясының негізгі ұғымдарын енгізеді (ақпарат және хабарлама, аударма және транслят, хабарлама, хабарлама инварианты және аударма инварианты, айтылым мағынасы және коммуникативтік міндет және т.б.), әскери аудармашы қызметінің функционалды-семантикалық үлгісін ұсынады, әскери мәтіндер жанрының толықтай жіктемесін береді, әскери терминологияның аударылу мәселелерін, қысқартулардың мағынасын ашу және анықтамалықтар мен сөздіктермен жұмыс жасау мәселелерін ашады.

Г.М.Стрелковский аударма нұсқаларын таңдауда аудармашылық өзгертулердің себебін анықтайтын факторларды шектейді. Біріншісіне ол бастапқы тіл мен аударма тіл жүйелерінің арасындағы объективті қатынастарды, коммуникативтік міндеттер бөліктерін ескере отырып жеткізілетін хабарлама мағынасын, хабарламаны қабылдаушының апперцепциялаушы мүмкіндіктерін ескеруді (жеке тезаурус, әлемді қабылдау, әлеуметтік факторлар), көркем аудармада аудармашының психологиялық ерекшеліктері мен оның мәтінді эстетикалық және көркем шығарма түрінде қабылдай алу қабілеттілігін жатқызады.

Г.М.Стрелковскийдің ойынша, аудармашылық өзгертулердің себебіне ұғымдар көлемінің сәйкес келмеуі немесе әртүрлі халықтың ұғымдар жүйесінің алшақ болуы, аударма тілі нормаларын сақтау қажеттілігі, бастапқы тіл үлгісі бойынша аударма тілінде сөздердің тіркесу мүмкіндігінің болмауы, аударма тілінің стилистикалық нормаларын сақтау қажеттілігі, қалыптасқан тілдік дәстүр немесе сөздерді қолданудың белгілі бір қабылданған түрі жатады.

Машиналық аударма теориясы.

XX ғасырдың ортасында аударматанудың арнайы нысаны – электронды есептеу машинасын (ЭЕМ-ді) пайдалану арқылы аударма жасаудың, демек, машиналық аударманың пайда болуына байланысты – машиналық аударма мәселесін зерттейтін машиналық аударма теориясына, соның ішінде, бір жағынан, көптеген машиналық аударманың «қағаз алгоритмін» жасап шығарушылардың И. Бар-Хилелле [13], И.А. Мельчук [14], И.И. Ревзин, В.Ю. Розенцвейг [3] және тағы да басқалардың сипаттама еңбектерінде және екінші жағынан, Ю.Н. Марчуктің [15] жетекшілігімен және тікелей қатысуымен орындалған бүкілодақтық еңбектерде, Р.Г.Пиотровскийдің [16] жетекшілігімен және тікелей авторлық қатысуымен орындалған еңбектерде, К.Б. Бектаевтың [17], А.Н. Беляеваның [18], Л.Л.Нелюбинның [19], А.Қ. Жұбановтың [20] және тағы да басқалардың монографиялық жұмыстарында көрініс тапқан машиналық аудармаға деген қажеттілік туындады.

Аударманың коммуникативті-функционалды теориясы.

З.Д. Львовскаяның [21] аударманың коммуникативті-функционалды теориясының негізгі мәселесі тілдік мағыналар мен сөйлеу мәні ұғымдарының ауқымын шектеу және олардың өзара байланысы болып табылады. Аудармашы қызметінің мәні екітілді коммуникация үдерісінің негізін құрайтын ақпаратты бірнеше рет қайтадан кодтау тізбегіндегі басты орнымен анықталады: мән – мағына – мән – мағына – мән. Аудармада сөйлеу қарым-қатынасының нақты сөйлеу жағдаятын құрастыратын объективті және субъективті факторларды ескеру қажет. Сөйлеу жағдаятының форманттары ақпараттық мазмұны тұрғысынан да, коммуникация үрдісінде орындайтын қызметі тұрғысынан да бір мағыналы емес. Айтылым авторының мақсаты мен себебінің өзара байланысын автордың коммуникативті міндеттері анықтайды. Себеп пен мақсат өз кезегінде сөйлеу жағдаятының барлық форманттарының өзара қатынасының нәтижесі болып табылады: мәтін авторының тұлғасы, сөйлеу пәні, қарым-қатынастың орны мен уақыты, коммуникациядағы серіктестің тұлғасы. Дегенмен, ол өзі сөйлеу жағдаятын, коммуникативті міндетін құрастыратын факторлар әсерінен пайда болады да, айтылымда «материал» бола отырып, алдағы дамуын болжай алатын сөйлеу жағдаятының формантына айналады. Мәтіннің мағыналық бөліктері – оның прагматикалық және семантикалық құрылымдары. Бұл құрылымдар сөйлеу жағдаятымен анықталады, өйткені дәл осы жағдаят сөйлеу әрекетінің себебі болып табылады.

З.Д. Львовскаяның ойынша, аудармашылық трансформациялардың көптеген себептері лингвистикалық және экстралингвистикалық сипатқа қатысты. Аударма барысындағы өзгертулердің лингвистикалық себептері бастапқы тіл мен аударма тілінің әртүрлі жүйесімен, нормаларымен және тұрақты қолданыстармен байланысты. Экстралингвистикалық себептер түпнұсқа авторы мен аударма адресатындағы мағына мен тәжірибенің айырмашылығын көрсетеді. Формалды аудармашылық өзгертулерге себепші болатын факторларға жалпы аудармашылық таңдауға әсер ететін факторлар қарсы тұрады, себебі соңғы жағдайда формалды факторлар басты емес, бұл– мағыналық және формалдық факторлардың өзара әрекеттесуі. Аударма процесінің негізгі ұстанымы және соған сәйкес аударманың түпнұсқаға адекваттылығының басты критерийлері ретінде З.Д. Львовская бастапқы тілдегі және аударма тіліндегі мәтіндердің коммуникативті-функционалдық тепе-теңдік ұстанымын қарастырады.

Аударманың семантикалық-семиотикалық үлгісі.

Бұл теория – Л.С.Бархударовтың аударманың семантикалық-семиотикалық үлгісін жасаған еңбектеріне сүйене отырып, бастапқы және аударма тілдерінің таңбалары мен құрылымының өзара байланысының жалпы типологиясын құрған Я.И.Рецкердің көзқарасының одан әрі дамуының көрінісі. Аталған үлгіге сәйкес мәтіннің жалпы мазмұнында оның жеке–денотативті, сигнификативті, ішкі лингвистикалық және прагматикалық бөліктері көрсетіледі. Ғалым алғаш рет бастапқы мәтіннен аударма мәтінге өту барысында түпнұсқаның мазмұны толық сақталмай, тек кейбір бөлімдері ғана сақталатындығын көрсетті. Одан әрі Л.С.Бархударов бастапқы тілдің жоғарыда аталған мазмұндық бөліктерінің кезекпен берілу ретін зерттеу мәселесі ретінде көтерді.

Аударманың функционалды-прагматикалық (динамикалық) үлгісі.

А.Д. Швейцерді [22] жалпы аударманы коммуникативтік тұрғыдан зерттеудің және функционалды-психологиялық аспектілер туралы зерттемелердің негізін салушы деп атауға болады. Аударманың инварианты ретінде мәтіннің функционалды доминантасы туралы ой А.Д.Швейцерге тиесілі, ол «динамикалық» деп атаған аударма тарихындағы алғашқы аударманың функционалды-прагматикалық үлгісін жасады. А.Д.Швейцер аударманың тілдік және тілден тыс детерминанттарының қандай да бір үйлесімі негізінде аудармашының шешім қабылдау үрдісін сипаттайды.

Ғалымның ойынша, аудармашының шешім қабылдау үрдісі екі негізгі кезеңнен құралады: 1) аударма стратегияларын жасау 2) осы стратегияның нақты тілде жүзеге асуы (бұған әртүрлі нақты тәсілдер – аударма технологиясын құрайтын «аудармашылық трансформациялар»).

А.Д. Швейцердің концепциясындағы аударманың лингвистикалық теориясының толықтай зерттелуімен байланысты (яғни аудармаға линвистикалық тұрғыдан қарау) өзіндік бір қондырғы болып табылатын аударманың бірінші кезеңі зор қызығушылық тудырып отыр. Осы күнге дейін аударма нысанынан тыс болып келген бұл кезеңнің бар болуы аудармашы қызметінің операциялық құрылымын тиянақты және мақсатты етеді. Мысалы, аударма стратегиясын жасауда сөзбе-сөз аудармаға жақындайтын немесе, керісінше, түпнұсқаның формалды құрылымынан алшақтап, еркін аудармаға жақындайтын кездер болуы, тақырыптық нақты аудармаға көп көңіл бөлінуі мүмкін.

А.Д. Швейцер бойынша, стратегияны құруға түпнұсқа аспектілеріне қатысты шешімдерді қабылдау, яғни аудармашының аударманың басымдылық шкаласын қабылдауы да жатады. Демек, аударма стратегиясының шешіміне тағы бір таңдау кіреді, мысалы, жергілікті колориттің экзотикалық бөлшектерін және дәуір колоритін асқан дәлдікпен беру немесе мәтіннің тарихи ерекшелігіне терең бойлау үшін одан бас тарту.

А.Д. Швейцердің аударманың семиотикалық концепциясында семиоздың үш өлшемі баламалылық деңгейінің семиотикалық типологиясын құрайды: аударма үдерісіне әсер ететін прагматикалық факторлар -жіберушінің коммуникативті интенциясы, қабылдаушыны нақтылау, қабылдаушыны коммуникативті нақтылау.

А.Д. Швейцер аударылымпаздықты абсолютті емес, қатыстық ұғым деп түсіндіреді. Аударма үдерісінде контекст пен қарым-қатынас жағдаяты құратын мағына инвариант болып қалады. Дәл осы тілдік контекст пен қарым-қатынас жағдаяты мағыналар арасындағы теңсіздікті бейтараптандыру немесе, басқаша айтқанда, бір мағынаны жеткізу үшін әртүрлі сөздерді қолдану мүмкіндігін береді. Тілдік қатынастардың ең күрделілерінің бірі бола отырып, аударма А.Д. Швейцер тұжырымдамасында аударма стратегиясын анықтайтын өзара байланысқан фильтрлерді құрайтын көптеген тілдік факторларға негізделген. Бұл факторларға екі тілдің жүйесі және нормасы, екі мәдениет, бірінші және екінші кезектегі екі коммуникативті жағдаят, пәндік жағдаят, бастапқы мәтіннің функционалды сипаттамасы, аударма нормасы жатады. Бұл жердегі орталық орын аударма детерминанттарынан келіп түсетін күштің шоғырланған нүктесі болып табылатын мәтінге беріледі. Сонымен қатар, ол алғашқы және екінші кезектегі коммуникативті жағдаяттарды анықтайды.

Аударманың герменевтикалық үлгісі.

А.Н. Крюковтың [23] герменевтикалық үлгісінде аударма түсіну заңына бағынады: аударма түсінуден басталып, сонымен аяқталады. Аударма мәтінді шет тілді қабылдаушыға бейімдей отырып, аудармашы түсінген нәрсесіне қайтадан түсінік жүргізеді. Екінші рет түсіну үдерісі – айтылымның нақты тілдік айналымдарын басқаратын, жаңа рөлдік және әлеуметтік психологиялық құрылымдарды ескере отырып, интенциядан объективті тілдік мағынаға қарай жүретін интенционалданған мағынаны алдын ала синтездеу. Аударманың герменевтикалық теориясы аударма үдерісінің мән-мағынасын мәтіннің екінші рет туылуымен түсіндірілетін интерпретациялық түсіндірмемен байланыстырады.

Аударманың трансформациялық үлгісі.

Американдық ғалым Н. Хомскийдің ядролық құрылым туралы зерттемесін пайдалана отырып, Ю. Найда аударманың трансформациялық үлгісін түпнұсқаның құрылымдық бөліктерін талдау (айтылымды түпнұсқа тілінде қабылдау және қорыту), кері трансформациялау (осы айтылымды бастапқы тілдің ядролық құрылымына айналдыру), тасымалдау (бастапқы ядролық құрылымға шет тілдік сәйкестікті іздестіру) және қайта құру (аударма тілінің ядролық құрылымын ашық айтылымға трансформациялау) деп түсіндіреді.

Әдебиет

1. Гак В.Г., Львин Ю.И. Курс перевода: Французский язык. — М., 1970.

2. Гак В.Г., Григорьев Б.Б. Теория и практика перевода. Французский язык. – М., 2001.

3. Ревзин И.Н., Розенцвейг В.Ю. Основы общего и машинного перевода. – М., 1964.

4. Nida E. Toward a science of translating. – Leiden, 1964.

5. Хомский Н. Язык и мышление. – М., 1972.

6. Жинкин Н.И. Механизмы речи. – М., 1958.

7. Ширяев А.Ф. Пособие по синхронному переводу. – М., 1982.

8. Рецкер Я.И. Теория перевода и переводческая практика: Очерки лингвистической теории перевода. – 2-е изд., стер. – М., 2007.

9. Миньяр-Белоручев Р. К. Общая теория перевода и устный перевод. – М., 1980.

10. Бархударов Л.С. Язык и перевод: Вопросы общей и частной теории перевода.. — М., 1975;- 2-е изд. – М., 2008.

11. Комиссаров В.Н. Слово о переводе. — М., 1973; Комиссаров В.Н. Современное переводоведение. – М., 2002.

12. Стрелковский Г.М. Теория и практика военного перевода. – М., 1979.

13. Бар-Хилелле И. Будущее машинного перевода // Научные доклады высшей школы. – Филологические науки. – 1962. – №4. – С.203–206.

14. Мельчук И.А. Работы по машинному переводу в СССР // Вестник АН СССР, 1959. –№2. – С.43-47; Мельчук И.А. Опыт теории лингвистических моделей «Смысл-текст». – М., 1974.

15. Марчук Ю.Н. Методы моделирования перевода. – М., 1985.

16. Пиотровский Р.Г. Текст, машина, человек. – М., 1975.

17. Пиотровский Р.Г., Бектаев К.Б., Пиотровская А.А. Математическая лингвистика. – М., 1977.

18. Беляева А.Н. Применение ЭВМ в лингвистических исследованиях и лингводидактике. – Л., 1986.

19. Нелюбин Л.Л. Компьютерная лингвистика и машинный перевод/Гос. Ком. СССР по науке и технике. – М., 1991.

20. Жубанов А.К. Основные принципы формализации содержания казахского текста. – Алматы, 2002; Жұбанов А. Автоматты (машиналық) аударма // Компьютерлік лингвистикаға кіріспе. – Алматы, 2007.

21. Львовская З.Д. Теоретические проблемы перевода (На материале испанского языка). - М. : Высш. шк., 1985; Львовская, З. Д. Современные проблемы перевода. – М., 2008.

22. Швейцер А. Д. Перевод и лингвистика. – М., 1973; Швейцер А.Д. Теория перевода: Статус. Проблемы. Аспекты. -2-е изд. – М., 2009.

23. Крюков А.Н. Теория перевода. – М., 1989.